4-عوامل فروپاشی و شکست ساسانیان قسمت1 : فساد در دربار ساسانیان

همیشه در تاریخ نکته هایی مهم است که به ان توجه نمیشود. این که صرفا بدانیم ایران در حدود سال 650 بعد میلاد مسیح(ع) از اعراب شکست خورد و اعراب وارد ایران شدند اصلا نحوه ی صحیح خواندن تاریخ نیست.کسی که میخواهد تاریخ بخواند و از ان میخواهد استفاده کند باید "دلایل" وقوع این اتفاقات را بداند : 

قتل عام شیروییه پسر خسروپرویز از همسر رومی خود به نام شیرین که تمام شاهزادگان را کشت ، دواده پادشاه پس از قتل خسروپرویز توسط پسرش شیروییه ، پادشاهی دختران خهسرو پرویز به دلیل کشته شدن همه شاهزادگان ، مالیات سنگین برای مردم ، تحریفات دین زرتشت ، نفوذ روحانیون زرتشتی و تحریف دین در سیاست ، نفوذ خرافات و جادو در خسرو پرویز ،قتل بزرگان سیاسی ساسانیان توسط خسروپرویز و ....

قتل عام خانوادگی خاندان پرویز توسط شیرویه

در روز ۲۴ فوریه (پنجم اسفند) سال ۶۲۸ میلادی خسرو پرویز، از سلطنت خلع شده و محبوس گردید. خسرو قبل از مرگ جواب قسمتی از اتهامات خود را داد. محاکمه و دفاعیات خسرو پرویز در تاریخ طبری و تاریخ بلعمی و شاهنامه ثبت شده‌است. شیرویه با نام قباد دوم، سلطنت خود را آغاز کرد. هفده یا به قولی هجده پسر خسرو که نامشان در روایتحمزه اصفهانی هست، به امر شیرویه اعدام شدند. نوشته‌شده که آنها را در جلوی چشم پدر، کشتند. سرانجام پس از پنج روز حبس، خسرو پرویز در زندان به دست مهرهرمزد پسر مردانشاه، به قتل رسید.  (اتهامات خسرو پرویز را میتوانید پیدا و بخوانید)

طغیان دجله و فرات و شیوع طاعون

در سال ۶۲۷ میلادی یکسال پیش از مرگ خسروپرویز ،دو رود بزرگ دجله و فرات با هم سرکشی کردند(لب ریز از آب) و در سر راه خود در همه جا سد و بند را شکسته، خانه و آشیان مردم را آب فرا گرفت و کشتزارها، به تالاب مبدل شد. خسرو پرویز کوشید که این بلا را از مردم بگرداند. کارگران را با مزد بسیار بر آن داشت که آسیب‌ها را برطرف کنند ولی همه این کوشش‌ها بیهوده ماند. پس از چندی که آب فرو نشست، سرزمین سواد (عراق) یک باتلاق بزرگ گردید و ناخوشی‌های گوناگون از جمله طاعون پدید آورد. علی بن حسین مسعودی نوشته‌است بیش از صد هزار تن از مردم ناحیه در اثر طاعون سهمگینی که بعد از طغیان رودخانه بروز کرد، کشته شدند. ناکامی خسرو در ترمیم ویرانی‌ها یک نشانهٔ بارز انحطاط دولت ساسانی، در انظار عامه مردم تلقی گشت. نوشته‌اند که گوشه‌ای از تالار دربار یا کاخ پادشاهی تیسفون ازین طغیان فرو ریخت و آن را بفال بد گرفتند.

پادشاهی ده تن پس از مرگ خسروپرویز

پس از خلع خسرو پرویز، پسران خسرو پرویز همه بفرمان شیرویه کشته شدند و خود شیرویه نیز پس از چند ماه پادشاهی به بیماری طاعون درگذشت. همین پادشاهی چند ماهه، از برای تهی کردن ایران از سران و بزرگان کافی بود. شیرویه گمان نمی‌برد که روزی خواهرانش پوراندخت و آزرمیدخت(دختران خسرو پرویز) بشاهی خواهند رسید، اگرنه آنان را نیز می‌کشت. از این دوران پر آشوب از سلطنت این دو خواهر نسبتاً یادگارهای بهتری بجا مانده‌است. اینان به اندازه‌ای که توانستند کوشیدند که به کارهای پراکنده، سر و سامانی دهند. در روزگار پوراندخت، صلیب راستین در حالیکه که مهر غلاف آن نشکسته و باز نشده بود، به امپراتور هراکلیوس پس داده شد. از مرگ خسرو پرویز تا به سر کار آمدن یزدگرد سوم یعنی در هنگام چهار سال، ده تن به شاهی رسیدند. پیداست که هر یک ازین آمدگان و رفتگان را داستان خونینی‌است. هیچکدام از آنان باین سادگی نیامده و نرفته‌اند و هر یک را آشوبی در پی بود و در هر جای ایران زمین کسی به آرزوی تاج و تخت شاهی شورشی برمی‌انگیخت.

یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی، پسر شهریار و نوهٔ خسرو پرویز بود که در سال ۶۳۲ میلادی چون کسی از خانوادهٔ سلطنتی باقی نمانده بود، او را پیدا کرده و بر تخت نشاندند. در دومین سال پادشاهی یزدگرد در سال ۶۳۳ میلادی، اولین جنگ سرحدی بین ایران و اعراب بنام جنگ زنجیر درگرفت که با شکست ایران خاتمه پیدا کرد. حملات و حوادث بعدی چنان به سرعت روی داد که مقابله با آن برای پادشاه بی‌تجربه‌ای مثل یزدگرد، ممکن نشد. 

اخذ مالیات‌های سنگین

دربارهٔ کاخ ها و حرم سراها و تجملات دربار خسروپرویز حکایت‌ها مانده و ادیبان و شاعران، داستان‌ها نوشته‌اند. غالب آنچه نوشته‌اند، واقع امر بوده، زیرا خزانه‌ها و گنج‌ها و تجملات او را احدی از شاهان سابق ساسانی نداشته است. خسرو پرویز در محاکمه و دفاعیات خود گفته‌بود که موجودی خزانهٔ ایران را در مدت سلطنتش چهار برابر کرده‌است. ( همچنین موضوع " هفت گنج " خسرو پرویز  که گنج های او را بیان میکند قابل توجه است که جای ذکر ان در این کتاب نیست.خود خواننده پژوهش کند)اگر مخارج جنگ‌های بیست سالهٔ ایران و روم را به مخارج دربار ایران علاوه کنیم به سهولت میتوان دریافت که چه تحمیلاتی در زمان او به مردم ایران از نظر مالیاتی و قصب زمین و اموال می‌شده‌است. که در پایان دوره ساسانی باعث نارضایتی های عمومی مردم و شعله های انقلاب به گوش میرسید که با حمله اعراب به ایران خود مردم ایران از این وقعه استفاده کرده و از قدرت اعراب برای سرنگونی حکومت ساسانیان استفاده و در برخی موارد حتی ان ها را راهنمایی میکردند.

تشتتات مذهبی

فهرست اجمالی مذاهبی که در آن زمان در ایران پدید آمد و یا از خارج به ایران نفوذ یافته بود، وجود هرج و مرج عقاید و اختلافات مذهبی را دوران ساسانی تأیید ‌می‌کند. اختلافات پیروان زرتشت با فرق دیگر آن مثل زروان و غیره. در دورهٔ ساسانی علاوه بر مذاهبی مانند مانی و مزدک که در داخل ایران پدید آمده‌بود، دو مذهب دیگر از خارج به ایران سرایت کرد، مذهب عیسوی از طرف مغرب وبودایی از طرف شرق و شمال. روحانیون زرتشتی در زمان خسرو پرویز با اینکه نمایندهٔ دیانت رسمی ایران محسوب می‌شدند، چندان قدرت نداشتند. انحطاط طبقهٔ روحانی حتی در اخلاق و ایمان و عبادات مغان و موبدان هم سرایت کرده‌بود. عبارتی که در فصل پنجاه و نهم مینوی خرد )تدوین شده در اواخر دورهٔ ساسانی( ، راجع به عیوب روحانیون دیده می‌شود، مورد بسیار قابل توجه‌ای است. آن عیوب از این قرار است، ارتداد، حرص، غفلت، مشاغل تجارتی، اهمیت بسیار برای مسائل جزئی و بیهوده ، سستی ایمان در مسائل دینی. (به دلیل این که دین زرتشت به شدت مورد تحریف برای مقاصد مادی شده بود دیگر تکیه گاه عقیدتی و فکری برای تکیه کردن فردی نبود)

در این دوران آزادی افکار وجود نداشت و پیروان عقاید مذهبی غیر از دین زرتشتی از طرف موبدان و دولت متعصب به سختی تعقیب می‌شدند و حکومت مجری احکام علمای روحانی بود. واضحست که وقتیکه جمعی از مردم مملکت در خفا دین دیگری داشته و در ظاهر مجبور به تقیه(خود داری از ابراز دین حقیقی مورد اعتقاد) باشند و با قتل و زجر تعقیب شوند، وطن‌دوستی آنها خیلی ضعیف می‌شود و با دولت خود یکدل نمی‌شوند و بلکه خصومت باطنی نیز پیدا می‌کنند و این کینه در موقع جنگ با کشورهای خارجی باعث ضرر سیاسی برای مملکت می‌گردد.

 

نارضایتی مذاهب غیر زرتشتی

در اواخر سلطنت ساسانیان دین مسیحی در میان مردم رخنه کرده بود و تعداد ایرانیان عیسوی مذهب زیاد بود. چون موبدان و اعیان و اغلب شاهان ساسانی به انواع شکنجه‌های زجر آور و نه اعدامِ راحت برای فرد ، کسانیکه به این دین گرویده‌بودند و مرتد شمرده می‌شدند، دنبال می‌کردند. دل این جمع که آزادی در کیش خود نداشته و در فشار بودند با دولت مسیحی روم بود. دولت ایران به همین جهت آنها را دوست دشمن خارجی شمرده و بر شدت معامله می‌افزود. خصوصاً در زمان خسرو پرویز به واسطهٔ اقدام بسیار تند او نسبت به مقدسات مسیحیان در جریان حمله به بیت المقدس، غیظ و نفرت تمام عالم مسیحی با نهایت درجه تحریک شده‌بود. از طرف دیگر مانویان نیز به شدت تحت تعقیب بودند و به هیچوجه آزادی در مذهب خود نداشتند. مزدکیان نیز که یک قرن پیش‌تر شاهد قتل‌عام(قتل عامه،عمومی) همکیشان خویش و خود مزدک بودند، از مخالفین دولت بودند. این فرقه که ظاهراً در عدد هم زیاد بودند، در خفا مذهب خود را نگاهداری می‌کردند بطوریکه حتی در پنج قرن بعد هم در بعضی نواحی ایران(در دوران حکومت اسلامی) وجود داشتند. این اختلافات و نفاق باطنی مذهبی که ناشی از شدت تعصب و استبداد بود، در ضعف قوای مملکت ایران تأثیری کمتر از سایر عوامل نداشت.

 نقش و نفوذ مخرب منجمان و خرافات بر روی خسروپرویز

انوشیروان، جد خسرو پرویز، به دانش و حکمت و فلسفهٔ یونانی و هندی علاقه داشت. این علاقه انعکاس وجود نوعی فکر تجددگرایی(مدرنیزه) در عصر وی بود اما خسرو پرویز برخلاف جدش علاقهٔ زیادی به فکر و فلسفه نشان نداد. طبری روایت کرده‌است که پیوسته در دربار، پیرامون خسرو پرویز جماعت کثیری، منجم و غیبگو، جای داشته‌اند و تعداد آنها را به عدد ایام سال ۳۶۰ نفر ذکر کرده‌است.(جالب است بدانید ایران کهن یکی از مهد های جادو و جادوگری و طلسم مانند هندو ها و یهودیان در تاریخ بشریت بوده-کتاب قبیله لعنت جلد 2 نوشته اقای سروستانی) اشتغال خسرو پرویز به زنان(شهوت رانی و زن پرستی) از اسبابی بود که او را به خرافات و فال و نجوم علاقمند کرد. رو آوردن خسرو به خرافات و نقش تاریخی منجمان در دربار خسرو پرویز و تأثیر آن در برخی از تصمیمات مهم و نادرست خسروپرویز، از مواردی است که کمتر به آن توجه شده‌است.

منابع :
در اینترنت به راحتی " ساسانیان " را سرچ کنید تمامی مطالب + منابع( در پانویس ) ذکر شده – کتاب ها و منابع معرفی شده در جستجوی خود را نیز به راحتی میتوانید بخرید یا در اینترنت اگر موجود باشد دانلود و مطالعه کنید.

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Sasanian Empire»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۱ نوامبر ۲۰۱۵).

تصویرها از:LIVIUS

شاهنشاهی ساسانی، تورج دریایی

تاریخ ده هزار سالهٔ ایران

شاهنامه فردوسی ج۳ و ج۴ تصحیح جیحونی، مصطفی نشر شاهنامه پژوهی

زریاب، عباس. تاریخ ساسانیان. تهران:دانشگاه آزاد ایران

سمیعی، احمد. ادبیات ساسانی. تهران. انتشارات دانشگاه آزاد ایران، ۱۳۵۵

حق‌شناس، سید علی، حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و بوموسی، تهران، انتشارات سنا، ۱۳۸۹.

زارعی، محمد ابراهیم. آشنایی با معماری جهان، همدان، نشر فن آوران، ۱۳۷۹.

آرتور آپهم پوپ، معماری ایران، ترجمه کرامت ا... افسر، تهران، فرهنگسرا ،۱۳۶۵.

پیرنیا. شیوه‌های معماری ایران، تهران، فرهنگسرا، ۱۳۶۵.

فرخ، کاوه، سواره نظام زبده ارتش ساسانی، ترجمه بهنام محمدپناه، چاپ دوم. تهران: انتشارات سبزان، ۱۳۸۹. شابک: ۴–۲۷–۵۰۳۳–۶۰۰–۹۷۸

عبدالحسین، زرین‌کوب، دو قرن سکوت، چاپ بیست و سوم. تهران: انتشارات سخن، ۱۳۸۹. شابک ۶–۳۳–۵۹۸۳–۹۶۴–۹۷۸

Daryaee، Touraj. Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. I.B.Tauris، 2009. 1–240. شابک ‎۹۷۸۱۸۵۰۴۳۸۹۸۴.